دوران کودکی نقش حساس و تعیین کننده‌ای در زندگی فرد دارد. از تماشای بازی کودکان می‌توان دریافت که بازی یک موضوع محرک و تشویق‌کننده است. بچه‌ها در اثر بازی به مقدار زیادی از نظر عاطفی تخلیه می‌شوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بازی به رشد و تکامل مهارت‌های ذهنی کودکان کمک می‌کند و كودكان هميشه به انجام بازي‌هاي مختلف علاقه‌مند هستند. اما در این بین یک سوال اساسی ذهن روان شناسان و محققان حوزه اوان کودکی را به خود مشغول کرده است و آن این است که این بازی‌ها چه نقشی در رشد مهارت‌های مورد نیاز کودکان دارند. در این نوشتار درصدد این هستیم که به این سوال مهم پاسخ دهیم. پس در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.
مواردی که در این مطلب بررسی می‌شود:
بازی و اهمیت آن در تکوین شخصیت کودک
با توجه به اهمیتی که خانواده‌ها برای رشد مهارت‌های گوناگون کودکان خود قائلند و با تاکید بر اينكه رشد و پرورش انسان، بر مبنای رشد سالم آن‌ها در دوران کودکی پايه‌ريزی می‌شود، بازی یکی از عوامل مهمی است که بر روحیه و شخصیت کودک اثر گذاشته و بخش جدایی‌ناپذیر زندگی هر کودکی بشمار می‌رود. روانشناسان و جامعه‌شناسان بر این باورند که بازی در سال‌های اولیه برای کودک بسیار حیاتی است و به جز پدید آوردن شادی، برای رشد جسمی و روان‌شناختی کودک اهمیت ویژه‌ای دارد.
شاید بتوان ادعا کرد که قدمت بازی با قدمت انسان برابری می‌کند و امروزه توسط میلیون‌ها نفر در جوامع مختلف دارای فناوری‌های پیشرفته و حتی توسط بزرگسالان هم دنبال می‌شود. شاید بتوان گفت با توجه به جذابیت‌های فراوانی که بازی‌ها دارند همه مردم را به نوعی می‌توان گفت که به موقعیت‌هایی جهت شرکت در فعالیت‌های بازی‌گونه نیاز دارند. مهم‌ترین ویژگی بازی را می‌توان در برانگیختن حس رقابت اشاره کرد. علاوه بر این به وسیلة بازی، کودک راه‌های برخورد و تعامل با محیط پیرامون خود را فرا می‌گیرد و مهارت‌های اجتماعی و زبانی که زیر بنای رشد و توسعه همه جانبه آن‌ها در آینده است را کسب می‌کند. بازی، فرصت‌هایی را برای «ابراز وجود» و «خلاقیت» در کودک فراهم می‌کند و نیز راهی مناسب برای تخلیه هیجان‌ها و انرژی‌های اضافی در او است. کودک از طریق بازی با فرهنگ جامعة خویش آشنا می‌شود؛ هنجارها و ارزش‌های اجتماعی را درونی می‌کند و در نهایت، نقش‌های اجتماعی را می‌پذیرد. به این ترتیب با آشنا شدن با این نقش‌ها به تعامل با محیط پیرامون خود می‌پردازد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد بازی به صورت عام و بازی های موبایلی به صورت خاص به رشد مهارت‌های ذهنی کودکان کمک می‌کنند. برای آشنایی با عوامل موثر در تقویت مهارت‌های کودکان و نقش بازی‌های موبایلی در تقویت این مهارت‌ها با ما همراه باشید.
بازی‌های موبایلی و یادگیری از طریق بازی‌ها
با رشد و توسعه فناوری و بروز و ظهور آن در همه جوانب زندگی یک خانواده اهمیت این فناوری‌ها بیش از پیش بر همگان آشکار شده است. موبایل یا تلفن همراه یکی از این ابزارهای نوظهور است که به شدت جای خود را در بین خانواده‌ها باز کرده. جالب است بدانید که فناوری موبایل بیشتر و سریع‌تر از تمام فناوری‌ها مثل رادیو، تلویزیون و تلفن و… توانسته است مخاطب را جذب نماید. اما در این بین موضوع بازی‌های موبایلی و یادگیری از طریق این نوع بازی‌ها یکی از مباحث جدیدتری است که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. امروزه استفاده از تلفن همراه هوشمند نسبت به گذشته بسیار افزایش یافته است. کودکان نیز از این قضیه مستثنی نیستند و آن‌ها پا به پای بزرگسالان و گاهی هم بیشتر، در استفاده از این تکنولوژی‌ها به ویژه تلفن همراه یا موبایل درگیر شده‌اند. پس یادگیری از طریق بازی‌های ویدیویی و موبایلی را نمی‌توان انکار کرد. با توجه به مواردی که عنوان شد و پویش‌های زیادی در سراسر دنیا نقش و اهمیت بازی‌های موبایلی در یادگیری کودکان و حتی بزرگسالان را مورد تاکید قرار داده است. باید تمهیداتی اندیشیده شود که اولا بازی‌ها صرفاً جنبه آموزشی داشته و ثانیاً از منظر امنیت و داشتن محیطی سالم مورد تائید باشد. چرا که محیط بازی، محیطی ناشناخته است و ممکن است گاهاً اثرات منفی آن از اثرات مثبت آن بیشتر باشد.
همانطور که عنوان شد این بازی‌ها با زمینه‌ای متفاوت و با افزایش انگیزه برای یادگیری افراد، خصوصاً یادگیری کودکان و نوجوانان مفید هستند. مهم‌ترین ویژگی این بازی‌ها قابلیت کنش متقابل است که نقش مهمی در عمق بخشیدن به یادگیری دارد. قابلیت دیگر، ظرفیت جستجو در بازی‌ها است، بازی‌ها دنیایی را عرضه می‌کنند که شایسته اکتشاف است و کشف یکی از اصلی‌ترین عناصر یادگیری است. ویژگی دیگری که می‌تواند بازی‌های دیجیتال را به ابزار مناسبی برای یادگیری تبدیل کند، خود مفهوم سرگرم‌کنندگی است که عنصر انگیزش را در یادگیری تامین می‌نماید. شاخصه مهم دیگر، امکان آزمون و خطا است. بازی به کاربران خود این امکان را می‌دهد که فرضیه‌های خود را در محیط بازی به معرض آزمون بگذارند و فرضیه‌های نادرست را اصلاح کنند. قابلیت بازخورد هم که یکی دیگر از نتایج ویژگی کنش متقابل در بازی‌ها است، می‌تواند به ارزیابی کودک در یادگیری کمک شایان توجهی نماید و کودک از این طریق بتواند بطور مداوم و دوره‌ای از ارزیابی آنچه در طول بازی انجام داده مطلع شود. این یادگیری‌ها شامل افرادی که مشکلات یادگیری دارند نیز می‌شود. بازی‌های دیجیتالی می‌توانند در افرادی که مشکلات جسمی و روحی دارند برای کمک به بهبودی استفاده شوند. افرادی که مشکلات تحرکی دارند تا افرادی که مبتلا به اوتیسم هستند شامل این مجموعه می‌شوند.
دستچین مادرانه؛ امکانی برای ارتقای مهارت‌های ذهنی کودکان
توپ مارکت مجموعه‌ای است که با درک اهمیت نقش بازی‌های موبایلی که امروزه عنصر جدایی ناپذیر هر خانه‌ای می‌باشد و با آگاهی از نقش مخرب برخی بازی‌های دیجیتالی و موبایلی و به منظور جهت‌دهی به رشد و توسعه کودکان، با بررسی‌های میدانی از خانواده‌ها و والدین و با بهره‌گیری از نظرات متخصصان حوزه اوان کودکی اقدام به تهیه، تولید و گردآوری بازی‌های موبایلی مناسب برای کودکان در یک بستر کاربر پسند نموده است. در فاز اول مادران و کودکان سنین زیر هفت سال جامعه هدف توپ مارکت می‌باشد. تلاش شده است با دیدی وسیع و همه جانبه‌نگر بازی‌ها و اپلیکیشن‌های مناسب از تولد تا هفت سالگی در هفت مقوله آن‌ها طبقه‌بندی نماید. همچنان که عنوان شد طبقه‌بندی‌های توپ مارکت براساس نظرات متخصصان حوزه اوان کودکی بوده و این دسته‌ها عبارتند از:
تقویت هوش‌های چندگانه
یکی از نظریه‌های شناختی نظریه هوش‌های چندگانه گاردنر است که نقش مهمی در آموزش و یادگیری کودکان داشته است. اساس این نظریه، شناسایی و پرورش تمام قابلیت‌های هوشی انسان است. گاردنر هوش را ناشی از تفاوت‌های فردی می‌داند و معتقد است که هوش را نمی‌توان به صورت کلی اندازه‌گیری کرد، بلکه به صورت بخش‌های مشخص قابل اندازه‌گیری است. از نظر ایشان ما نمی توانیم با یک آزمون ساده که بیشتر جنبه ریاضی را می سنجد به کودک برچسب کم هوش یا باهوش بزنیم. به عقیده شما آیا کسی که مثلاً در حوزه هنر و به ویژه در نقاشی بسیار هنرمند است می‌توانیم بگوییم چون ایشان به نمرات ریاضی نتوانسته در مدت زمان مشخصی جواب دهد فرد کم هوشی است؟ قطعاً نه چرا که به عقیده گاردنر، هوش آدمی متاثر از طیفی از توانایی‌هاست که نه از یک بخش بلکه از بخش‌های متعددی تشکیل شده است. با مروری بر پژوهش‌های انجام شده در سال‌های اخیر درباره کاربرد نظریه هوش‌های چندگانه هوارد گاردنر، در می‌یابیم که این نظریه توانسته شرایط پیشرفت مناسبی را در فرآیند یادگیری برای کودکان فراهم کند. این مسئله افزایش میزان مشارکت معلمان و خانواده‌ها در فرآیند آموزش و یادگیری را نیز به دنبال داشته است. گاردنر توانایی‌های شناختی انسان را به هشت طبقه تقسیم کرده و معتقد است که هوش انسان در مقوله‌های متفاوتی دسته‌بندی می‌شود. از همه مهم‌تر اینکه فرد باهوش و یا کم‌هوش به دنیا نمی‌آید و همچنین هوش قابل آموزش و افزایش می‌باشد. در توپ مارکت برای تقویت این هوش‌ها، اپلیکیشن و بازی‌های مناسب ایرانی و خارجی گردآوری شده و در دستچین مادرانه در دسترس شما قرار می‌گیرد.
مهارت حل مسئله
حل مسئله بنیاد تمام زمینه‌های دانش مانند ریاضیات، علوم و هنر است. چه کودک خردسالی که می‌خواهد بیابد لکه خیس فرش از چه چیزی ساخته شده و چه دانشمندی که می‌خواهد درمانی برای سرطان کشف کند، هر دو یک فرایند یکسان تفکر و حل مسئله را به کار می‌گیرند. از طریق یادگیری حل مسئله است که کودکان مهارت‌های فکری‌شان را می‌سازند. همچنین آموزش مهارت حل مسئله به کودکان باعث افزایش توانمندی‌های عاطفی، اجتماعی، بدنی، زیباشناسی و اخلاقی آن‌ها می‌شود. اما لازم است قدری بیشتر در خصوص حل مسئله توضیح دهیم. در ساده‌ترین تعریف، حل مسئله، فرایندی است که طی آن فرد به طور سیستماتیک تلاش می‌کند برای چالش‌های روزمره خود راه حل پیدا کند. چالش‌های روزانه می‌توانند ناشی از مشکلات بیرونی باشند مانند: یک امتحان سخت، تقاضای ترفیع در محیط کار و یا ناشی از مشکلات درونی مانند: چگونگی رسیدن به اهداف، انجام یک تصمیم‌گیری مهم در زندگی و تعارض در باورها. تحقیقات نشان می‌دهند که یادگیری مهارت حل مسئله باعث افزایش میزان رضایتمندی از زندگی و عزت نفس می‌شود و احتمال ابتلا به بیماری‌های روانی مانند: اضطراب و افسردگی را کاهش می‌دهد .در این بخش نیز توپ مارکت با بهره‌گیری از متخصصان تلاش نموده است تا بازی‌ها و اپلیکیشن‌های مناسب به همراه توضیحات مفصل راجع به هر بازی در دستچین مادرانه و ذیل عنوان حل مسئله گردآوری نماید. با استفاده از بازی‌ها و اپلیکیشن‌های این بخش شما خواهید توانست مهارت حل مسئله که مهارت سطح بالای شناختی است را به کودکانتان آموزش دهید.
مهارت‌های ارتباطی
روانشناسان معتقدند بسیاری از مشکلات آدمی در بزرگسالی ناشی از عدم برقراری ارتباط موثر و کارامد است و چه بسا با داشتن یک بستر مناسب و استفاده از تکنیک‌های مناسب ارتباط‌گیری بسیاری از مشکلات در آینده پیش نیاید. آموزش مهارت‌های ارتباطی به کودکان خصوصاً در سنین پیش از دبستان آن‌ها را برای دوران مدرسه و بقیه مراحل زندگی در آینده آماده می‌کند. نتایج مطالعات پژوهشگران نشان می‌دهد کودکان با ارتباطات خوب، در دوران تحصیل موفق‌تر و شادتر هستند و به آن‌ها برای رسیدن به نتیجه مطلوب کمک می‌کند. کودکان با داشتن مهارت‌های ارتباطی قوی، راحت‌تر می‌توانند مشکلاتشان را حل کنند. کسب مهارت‌های ارتباطی باعث افزایش اعتماد به نفس شده و کودکان قادر هستند احساسات و نظراتشان را به راحتی ابراز کنند و در بهبود تفکر انتقادی و قدرت حل مسئله و تصمیم‌گیری به آن‌ها کمک می‌کند. به منظور تقویت مهارت‌های ارتباطی، ده‌ها اپلیکیشن و بازی که با استفاده از نظرات متخصصین تهیه و تولید شده‌اند بصورت گلچین انتخاب شده و در دستچین مربوطه به همراه توضیحات در اختیار شما قرار داده شده است.
سلامت روان
برای پدر و مادر شناخت نیازهای جسمی فرزندشان آسان است. مثل تغذیه، لباس‌های گرم به هنگام سرما، زمان خواب در ساعت مناسب. ولی نیازهای روحی و احساسی کودک ممکن است مشخص نباشد. اصلاً آیا والدین به همان اندازه که به رفع نیازهای فیزیولوژی و جسمی کودکان اهمیت می‌دهند به همان اندازه به نیازهای روانی آن‌ها هم توجه می‌کنند. پاسخ متاسفانه منفی است حال آنکه آماده شدن و رفع نیازهای روانی یکی از مهم‌ترین موضوعات پرورش و تربیت کودک به شمار می‌رود. سلامت روانی کودک باعث می‌شود تا بچه‌ها خوب تفکر نمایند، پیشرفت اجتماعی داشته و مهارت‌های جدید را به خوبی بیاموزند. علاوه بر این، دوستان خوب و کلمات تشویق‌آمیز از جانب بزرگسالان همه برای کمک به پیشبرد اعتماد به نفس و ایجاد عزت نفس مهم بوده و نگرش او را نسبت به زندگی بهبود می‌بخشد. این بخش یکی از مهم‌ترین بخش‌های دستچین مادرانه می‌باشد که تلاش می‌کند به منظور تقویت سلامت روان کودکان بازی‌ها و اپلیکیشن‌های مناسب را رصد و توصیه نماید. همانند سایر بخش‌ها برای هر بازی و اپلیکیشن، در این بخش نیز نظرات تخصصی نوشته شده است و والدین با اطمینان خاطر می‌توانند از آن‌ها استفاده نمایند. البته لازم است نکته بسیار مهمی را متذکر شویم و آن این است که این شائبه نباید پیش بیاید که با اجازه دادن به کودک برای استفاده از وسایل الکترونیکی بویژه موبایل و تبلت و با استفاده از این اپلیکیشن‌ها کار ما بعنوان پدر و مادر تمام است و دیگر توجهی نباید به کودک داشت. این اپلیکیشن‌ها و بازی‌ها قرار است در مدت زمان محدودی که بنا به توصیه سازمان بهداشت جهانی تنها یک‌ساعت در طول شبانه روز است مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین به این نکته اساسی توجه شود که نمی‌توان کودک را به مدت طولانی تنها گذاشت و انتظار داشت که استفاده از این ابزارها و بازی‌ها صرفا کمک کننده هستند. چه بسا استفاده طولانی مدت از فناوری مثل موبایل و تبلت خود اثرات سوء و جبران ناپذیری خواهد داشت که این نکته باید مد نظر خانواده‌ها باشد.
کاهش اضطراب
اضطراب، مشکل شایعی در میان کودکان و حتی بزرگسالان است و حدود ده تا بیست درصد کودکان علایم اضطراب را تجربه می‌کنند. نسبت کودکانی که استرس را تجربه می‌کنند از این نیز بیشتر است. اگر کودکتان دچار استرس و اضطراب است، می‌توانید به او کمک کنید تا از فشار نگرانی‌ها رها شود. البته شاید این سوال پیش بیاید که آیا اضطراب هم جزء سلامت روانی به شمار می‌رود یا نه؟ پاسخ بلی است اما با توجه به شیوع بالای اضطراب در بین کودکان، متخصصان توپ مارکت تصمیم گرفتند این بخش را جداگانه مدنظر داشته باشند و یک دسته‌بندی مخصوص اضطراب و استرس را در دستچین مادرانه ارائه نمایند. در این بخش تلاش شده است تا اپلیکیشن‌ها و بازی‌های متناسب را تهیه و ارائه نماییم. در این دستچین نیز برای هر اپلیکیشن و بازی نظر متخصص آورده شده است که می‌تواند در انتخابتان کمک‌کننده باشد.
خلاقیت
خلاقيت نعمتي است كه همه كودكان با آن متولد مي‌شوند. متخصصان حوزه اوان کودکی باور دارند که بيش از ۹۰ درصد كارهاي كودكان خلاقانه است و همين كارهاي كوچك همراه با خلاقيت و پشتكار است كه باعث مي‌شود كودكان به سرعت تمام مهارت‌هايي را كه براي زندگي آينده‌شان لازم است، فراگيرند. تخيل و خيال‌پردازي، كاراترين ابزار خلاقيت كودكان است كه با آن همه ناممكن‌ها را ممكن ساخته و از آن در جهت رشد همه جانبه خود سود مي‌برند. یکی از بهترین و کامل‌ترین بخش‌های دستچین مادرانه، همین بخش خلاقیت است که با وسواسی فراوان کارشناسان بازی و متخصصان حوزه کودک با جستجو در سراسر اینترنت، اپلیکیشن و بازی‌های متناسب سن و گروه کودکان را جمع‌آوری و ارائه کرده‌اند. برای هر بازی بصورت کامل توضیحات آن بازی و هدف از آن بازی آورده شده است.
توانایی اجتماعی
کودکان برای آن که خودشان را با اجتماعی که در آن زندگی می‌کنند، سازگارتر کنند باید مهارت‌های اجتماعی گوناگونی را بیاموزند. توانایی‌های اجتماعی کودکان سنگ بنای زندگی اجتماعی آن‌ها در آینده به شمار می‌رود. این مهارت‌ها در برگیرنده طیف وسیعی از توانایی‌های گروهی، از آغاز، حفظ و پایان یک مکالمه ساده تا تشخیص علائم ارتباط اجتماعی و حتی پیچیده‌ترین آن‌ها مثل فرایند حل مشکل و تعارض است. والدین می‌توانند این مهارت‌ها را با استفاده از روش‌های گوناگون مثل مدل‌سازی، نقش بازی کردن و اجرای نمایش و تمرین به فرزندانشان بیاموزند.
در آینده به بررسی تفصیلی با توضیحات کامل‌تر هر کدام از دستچین‌های معرفی شده در این مقاله می‌پردازیم. با مجله توپ مارکت همراه باشید.
منابع:
１- دادستان،پریرخ. 1388. ارزیابی شخصیت کودکان. انتشارات رشد
２- کائدی،روح الله. رومانی،سعید. 1395. نقش بازی در رشد کودکان(شناخت و آگاهی،عزت نفس،عاطفی،خلاقیت، اخلاق)
３- تکلوی، سمیه. 1390. تاثیر آموزش بازی درمانی مادران بر مشکلات رفتاری کودکان دارای مشکلات یادگیری
４- شجاعی،محمدصادق.1385. بازی کودک در اسلام. انتشارات حوزه علمیه قم
５- Mayesky Mary A. 2005. Creativity for young children
دیدگاهتان را بنویسید